(Άρθρο του Μιχάλη Αμοιρίδη,
Περιφερειακού Συμβούλου Ξάνθης)
Κάποιες φορές ξεχνάμε ή
υποτιμούμε το ότι η Ανατολική Μακεδονία και η Θράκη αποτέλεσε τη βάση για τη
διάδοση του Χριστιανισμού σε ολόκληρη την Ευρώπη και ότι εδώ βρίσκονται σε
λειτουργία ή σε μνημειακή μορφή, μοναστήρια και ναοί, από τα παλαιότερα στην
Ευρώπη με μεγάλη πνευματική αξία και παράδοση για τον Χριστιανισμό. Η
επισκεψιμότητα τους, με βάση την πίστη, την πνευματική ανύψωση και
αναζήτηση, είναι το κυρίαρχο, προσφέρει
όμως ευκαιρίες να ωφεληθούν περαιτέρω και οι τοπικές κοινωνίες. Συμβαίνει σε
παγκόσμιο επίπεδο, προσφέρει έσοδα για να συντηρηθούν οι χώροι αλλά και
εισόδημα σε μεγάλο τμήμα της κοινωνίας που διαβιώνει γύρω από αυτά τα
θρησκευτικά μνημεία. Δεν πρέπει να το υποτιμήσουμε ή να το αγνοήσουμε.
Πλησιάζοντας στα Χριστούγεννα
είναι επίκαιρο να θυμηθούμε γιατί ο λεγόμενος θρησκευτικός τουρισμός μπορεί να
αποτελέσει μία παράμετρο που μπορεί να αποδώσει πρόσθετα πολλαπλασιαστικά οφέλη
για την περιοχή μας. Οι επισκέπτες – προσκυνητές, είναι καταναλωτές προϊόντων
και υπηρεσιών µε συνέπεια να απασχολείται ένας μεγάλος αριθμός επαγγελματιών.
Παράλληλα, ο θρησκευτικός τουρισμός, όπως και οι άλλες μορφές του ονοµαζόµενου
«εναλλακτικού τουρισμού», δηλαδή του τουρισμού που ακολουθεί διαφορετικό τρόπο
οργάνωσης από αυτόν του μαζικού τουρισμού και στηρίζεται κατά κανόνα στην
αξιοποίηση διαφορετικών πόρων από το κυρίαρχο μοντέλο τουρισμού (ήλιος –
θάλασσα) µε ήπιο και αειφόρο τρόπο, αποτελεί ένα υπολογίσιμο τµήµα της
τουριστικής αγοράς και μάλιστα είναι το τμήμα που εμείς στην Ανατολική
Μακεδονία και τη Θράκη μπορούμε να υπηρετήσουμε και έχουμε περισσότερο ανάγκη
να αναπτύξουμε. Πρόσθετα υπάρχουν μορφές του εναλλακτικού τουρισμού, οι οποίες
μπορούν να συνδυασθούν µε τον θρησκευτικό τουρισμό, όπως ο πολιτιστικός, ο
αγροτουρισµός, ο εκπαιδευτικός, ο επιστημονικός, ο ορεινός, ο χειμερινός και ο
περιηγητικός τουρισμός.
Ας θυμηθούμε λοιπόν κάποιους
εμβληματικούς θρησκευτικούς χώρους που έχουμε εδώ στην Ανατολική Μακεδονία και
τη Θράκη και μπορούν να είναι η βάση για να αναπτύξουμε περαιτέρω και το
θρησκευτικό τουρισμό:
ΘΡΗΣΚΕΥΤΙΚΑ ΜΟΝΟΠΑΤΙΑ στην
Ανατολική Μακεδονία και τη Θράκη
Μονή Μεταμόρφωσης του Σωτήρος,
Δράμα: Στο Συνοικισμό Πρασινάδας, στους πρόποδες του βουνού Παγκάλου, δεσπόζει
η Ιερά Μονή Μεταμορφώσεως του Σωτήρος. Είναι χτισμένη στα χαλάσματα Βυζαντινού
Μοναστηριού, που βρισκόταν θαμμένο εκεί επί 8 αιώνες (485μ.Χ-1204μ.Χ.) χωρίς να
γνωρίζει κάποιος την ύπαρξή του. Στην τοποθεσία όπου υπάρχει πλέον το σημερινό
μοναστήρι βρέθηκαν λείψανα αγίων, μαρτυρησάντων υπό τους σταυροφόρους το 1204
μ.Χ. κατά την 4η σταυροφορία.
Ιερά Μονή Αναλήψεως του Σωτήρος,
Δράμα: Στο συνοικισμό των Ταξιαρχών Δράμας (Σίψα) είναι χτισμένη η Ιερά Μονή
Αναλήψεως του Σωτήρος. Ο μακαριστός πατήρ Γεώργιος Καρσλίδης (1901 - 1959)
υπήρξε ο πρώτος «οικιστής» της μονής κατά το έτος 1930. Στο χώρο της Μονής
βρίσκεται ο τάφος του Αγίου. Στις μέρες μας στη Μονή ανθεί μια πολυπληθής
γυναικεία αδελφότης μοναζουσών που μετά από πολλά χρόνια αποφάσισε να έρθει και
να επανδρώσει το ταπεινό ασκητήριο του Αγίου.
Η διάδοση του Χριστιανισμού στην
Ευρώπη αρχίζει εδώ κι εδώ βαπτίζεται από τον Απόστολο Παύλο η Λυδία, η πρώτη
Χριστιανή στην Ευρώπη.
Βαπτιστήριο Λυδίας – Βασιλική Α’
, Καβάλα: Στη σημερινή Λυδία Καβάλας, βρίσκεται το σημείο όπου ο Απόστολος
Παύλος βάφτισε την πρώτη Χριστιανή της Ευρώπης, τη Λυδία. Κάθε χρόνο στην
γιορτή της Αγίας Λυδίας της Φιλιππισίας στις 20 Μαΐου γίνονται βαφτίσεις
χριστιανών. Σχεδόν δίπλα βρίσκεται ο αρχαιολογικός χώρος των Φιλίππων με τη
Βασιλική Α’. Πρόκειται για μία από τις μεγαλοπρεπέστερες βασιλικές κατά τους
χρόνους της λειτουργίας της με έτος ίδρυσης περί το 500 μ.Χ. Σε καλή κατάσταση
διατηρείται το βαπτιστήριο αλλά και η κρύπτη όπου φυλακίσθηκε ο Απόστολος
Παύλος.
Ιερά Μονή Παναγίας
Εικοσιφοινίσσης, Καβάλα: Στο Παγγαίο όρος, φιλοξενείται εδώ και 16 αιώνες το
αρχαιότερο μοναστηριακό κτίσμα της Μακεδονικής γης, η Ιερά Μονή της Υπεραγίας
Θεοτόκου της Εικοσιφοινίσσης. Κατά την παράδοση ο επίσκοπος Φιλίππων Σώζων
ίδρυσε ναό και μοναστικό οικισμό στη θέση Βίγλα, 50 μέτρα ανατολικά της
σημερινής Μονής. Το 518 μ.Χ. φτάνει στο Παγγαίο από τα Ιεροσόλυμα, ο Άγιος
Γερμανός, ο οποίος και ξεκινά την ανοικοδόμηση του Μοναστηριού στη σημερινή του
θέση.
Στην είσοδο της Ευρώπης, στο
βορειοανατολικό τμήμα της Ελλάδας, η Περιφέρεια Ανατολικής Μακεδονίας – Θράκης
αποτελεί το συνδετικό κρίκο ανάμεσα στην Ανατολή και τη Δύση, το Βορρά και το
Νότο.
Ιερά Μονή Αγίου Σίλα, Καβάλα:
Κατά την παράδοση στο σημείο αυτό κάθισαν να ξεκουραστούν ο Απόστολος Παύλος
και οι συνεργάτες του Σίλας, Τιμόθεος και Λουκάς. Αυτό εξάλλου αναφέρει και η
μαρμάρινη στήλη που βρίσκεται σήμερα μπροστά και λίγο αριστερά από το Καθολικό
της μονής.
Ιερός Ναός Αγίου Γρηγορίου
Θεολόγου, Νέα Καρβάλη Καβάλας: O Ιερός Ναός Αγίου Γρηγορίου Θεολόγου Νέας
Καρβάλης βρίσκεται 10
χιλιόμετρα από την πόλη της Καβάλας. Χτίσθηκε εδώ προς
τιμήν του Αγίου και μεγάλου Ιεράρχη. Είναι ιδίου αρχιτεκτονικού ρυθμού όπως του
Γκέλβερι της Μικράς Ασίας. Ο Ναός είναι αφιερωμένος στον διαπρεπή λόγιο
Γρηγόριο Θεολόγο ή Ναζιανζηνό και από το 1924 φυλάσσεται εδώ το σεπτό σκήνωμα
του, τοποθετημένο σε χρυσή λάρνακα.
Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ,
Θάσος: Η γυναικεία Ιερά Μονή του Αρχαγγέλου Μιχαήλ αποτελεί μετόχι της Ιεράς
Μονής Φιλοθέου του Αγίου Όρους. Στη θέση αυτή ο ασκητής Λουκάς, υπακούοντας στο
πρόσταγμα του Αρχαγγέλου Μιχαήλ, έχτισε το 1110 μ.Χ. μικρό εκκλησάκι μέσα στο
οποίο ανέβλυσε αγίασμα. Μετά από χρόνια στην εκκλησία κατέληξε ο Τίμιος Ήλος
(το καρφί που μπήκε στο δεξί χέρι του Εσταυρωμένου Χριστού). Η χάρη του
Αρχαγγέλου και η μοναδικότητα του Τιμίου Ήλου είναι αιτία μεγάλης προσέλευσης
προσκυνητών.
Ιδιαίτερης καλαισθησίας
μοναστήρια και ναοί του Χριστιανισμού, με ιστορία που μας πηγαίνει στους πολύ
παλιούς καιρούς, στέκονται ακλόνητα σε πολλά σημεία της Ανατολικής Μακεδονίας
και Θράκης.
Ιερά Μονή Παναγίας Καλαμούς,
Ξάνθη: Το μοναστήρι βρίσκεται βόρεια της Ξάνθης επάνω σε ένα βράχο που δεσπόζει
στην χαράδρα του Κοσύνθου. Ο ναός τιμάται στην κοίμηση της Θεοτόκου, εορτάζει
όμως στις 23 Αυγούστου, κατά την απόδοση της εορτής της Κοιμήσεως. Το όνομα της
Μονής προέρχεται από την εύρεση της θαυματουργής εικόνας της Παναγίας μέσα σε
καλαμώνα, στην παράχθια περιοχή του ποταμού Κόσυνθου.
Ιερά Μονή Παναγίας Αρχαγγελιώτισσας,
Ξάνθη: Στις παρυφές του ορεινού όγκου, σε εξαιρετικά θαυμάσια θέση, πάνω
ακριβώς από τη Ξάνθη, βρίσκεται η Παναγία η Αρχαγγελιώτισσα. Το μοναστήρι κατά
μια εκδοχή πήρε το όνομα του από την μικρή θαυματουργή εικόνα του 16ου αιώνα
πού παριστάνει την Θεοτόκο να παραστέκεται από τους αρχαγγέλους Γαβριήλ και
Μιχαήλ και η οποία έχει την επιγραφή «Αρχαγγελιώτισσα». Γιορτάζει στις 15
Αυγούστου όπου πραγματοποιείται πανθρακικό προσκύνημα. Στην ανατολική πτέρυγα
της Μονής στεγάζεται το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Μητροπόλεως Ξάνθης.
Μονή Αγίου Νικολάου, Ξάνθη
Πόρτο-Λάγος: Ο ναός του Αγίου Νικολάου είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Βατοπεδίου.
Βρίσκεται στη νησίδα της λιμνοθάλασσας Βιστωνίδας κοντά στον ψαράδικο οικισμό
Πόρτο - Λάγος. Η σπουδαία θρησκευτική και ιστορική του αξία, η πλούσια
Αγιορείτικη κληρονομιά και η φυσική ομορφιά που το περιβάλλει μέσα στον βιότοπο
της λίμνης Βιστωνίδας, το καθιστούν πόλο έλξης πολλών προσκυνητών επισκεπτών.
Επισκοπικός ναός, Πολύστυλο
Αβδήρων: Πρόκειται για τρίκλιτη μεσοβυζαντινή βασιλική που αποτελείται από
ανοικτή στοά, νάρθηκα, κυρίως ναό, που διαιρείται σε κλίτη με ισχυρούς πεσσούς,
και ιερό. Το δάπεδο αποτελείτο από ανισομεγέθεις μαρμάρινες πλάκες και κάτω από
αυτό βρέθηκαν τάφοι σύγχρονοι ή και μεταγενέστεροι του ναού. Στη βορειοδυτική
γωνία του ναού προσκολλάται ένα τετράγωνο δωμάτιο που ερμηνεύθηκε ως
επισκοπείο. Η ίδρυση του επισκοπικού ναού ανάγεται στον 9ο αι. και η καταστροφή
του στα μέσα του 14ου αι. Ο ναός θεμελιώθηκε πάνω στα ερείπια παλαιότερης
τρίκλιτης βασιλικής, τμήματα της οποίας είναι ορατά στο κεντρικό και νότιο
κλίτος. Σε αυτήν ανήκει και το προσαρτημένο στη βοριοανατολική γωνία του
επισκοπικού ναού βαπτιστήριο με οκταγωνικό σχήμα και κτιστή κολυμβήθρα στο
σχήμα του σταυρού στο εσωτερικό του. Στη βόρεια πλευρά βρέθηκε ζωγραφιστός
ένσταυρος ρόδακας, που χρονολογείται στα τέλη του 11ου- αρχές 12ου αι. και
σήμερα εκτίθεται στο Αρχαιολογικό Μουσείο των Αβδήρων.
Φάροι μιας θρησκευτικής ιστορίας
χιλίων χρόνων, οι εκκλησίες της περιοχής μαρτυρούν την παρουσία και τη
μακρόχρονη παράδοση του ορθόδοξου χριστιανισμού στην περιοχή από την εποχή του
Βυζαντίου.
Ιερά Μονή Παναγίας Φανερωμένης
Βαθυρρύακος, Κομοτηνή: Κατά την παράδοση η ιερά εικόνα της Παναγίας φανερώθηκε
(εξ ου και Φανερωμένη) πριν από τριακόσια χρόνια στον Οθωμανό κύριο της γης, ο
οποίος για τρεις μέρες έβλεπε φωτεινό όραμα ένα Σταυρό στην κορυφή ενός
δέντρου. Ακολούθως, κατ’ εντολή της Παναγίας, ενημέρωσε το Μητροπολίτη και
έσκαψαν στη ρίζα του δέντρου όπου βρήκαν τη θαυματουργή εικόνα. Στην περιοχή
αυτή χτίζεται η Μονή της Παναγίας Φανερωμένης Βαθυρρύακος όπου και εγκαθίσταται
σε μαρμάρινο θρόνο η θαυματουργή εικόνα. Στις 23 Αυγούστου, ημέρα εορτασμού
της, λαμβάνει χώρα πανθρακικής εμβέλειας προσκύνημα.
Ιερός Ναός Κοιμήσεως της
Θεοτόκου, Κομοτηνή: Βρίσκεται στη πόλη της Κομοτηνής, στο εσωτερικό του
φρουρίου στην ανατολική του πλευρά. Χτίστηκε την εποχή της τουρκοκρατίας (1800)
πάνω στα θεμέλια βυζαντινού ναού, για το οποίο έχουμε αναφορά στα 1548. Ο ναός
στην σημερινή του μορφή είναι αναστηλωμένος και έχει κηρυχθεί ιστορικό
διατηρητέο μνημείο. Σημαντική από καλλιτεχνική άποψη είναι η θαυματουργή εικόνα
της Παναγίας, που χρονολογείται μεταξύ 15ου και 16ου αιώνα, καθώς και το
ξυλόγλυπτο εικονοστάσι της.
Εκκλησιαστικό Μουσείο, Κομοτηνή:
Ο χώρος του οθωμανικού Ιμαρέτ, όπου άλλοτε φαίνεται να υπήρχε ναός της Αγίας
Σοφίας, είναι μετόχι της Ιεράς Μονής Σίμωνος Πέτρας του Αγίου Όρους και
στεγάζει σήμερα το Εκκλησιαστικό Μουσείο της Κομοτηνής. Τα εκθέματα του
τοποθετούνται χρονικά από τον 16ο αι. έως τις αρχές του 20ου αι. και αποτελούν
μάρτυρες της μεταβυζαντινής εκκλησιαστικής τέχνης της περιοχής.
Το Παπίκιο δεσπόζει στο δυτικό
τμήμα της οροσειράς της Ροδόπης και κυρίως τον 11ο και 12ο αιώνα αποτελούσε ένα
από τα πιο αξιόλογα μοναστικά κέντρα της Βυζαντινής Αυτοκρατορίας. Σήμερα
υπάρχει η Μονή Καυσοκαλύβη, βορειότερα της οποίας υπάρχουν τα ερείπια της
βυζαντινής Μονής Παναγίας της Ελεούσας. Κι αυτός είναι μόνο ένας από τους
«θαμμένους» θρησκευτικούς θησαυρούς της ευρύτερης περιοχής, καθώς σύμφωνα με
ιστορικούς η μοναστική πολιτεία του Παπικίου Όρου «κρύβει» έως και 360
μοναστήρια και κελιά μοναχών.
Λόγω της γειτνίασης με την
Κωνσταντινούπολη, την πρωτεύουσα της
Βυζαντινής Αυτοκρατορίας, εύλογα η Θράκη και η Ανατολική Μακεδονία είναι γεμάτη
από σημαντικά λατρευτικά μνημεία.
Μονή Παναγίας Πορταΐτισσας,
Κορνοφωλιά Σουφλίου:Η Παναγία η Πορταΐτισσα, υπήρξε μεγάλο θρησκευτικό και
πνευματικό κέντρο καθώς λειτουργούσε σχεδόν σαν κρυφό σχολείο κατά τα χρόνια
της Τουρκοκρατίας. Στη Μονή φυλάσσεται αντίγραφο ξακουστής εικόνας της Παναγίας
του Αγίου Όρους, καθώς και λείψανα του ποδιού του Αγίου Χαραλάμπους.
Ναός της Παναγίας της
Κοσμοσώτειρας, Φέρες: Η Παναγία η Κοσμοσώτηρα στις Φέρες, θεωρείται ένα από το
καλύτερα δείγματα της κωνσταντινουπολίτικης τέχνης στον ελλαδικό χώρο. Σώζονται
ως τις μέρες μας τμήμα των φρουριακών τειχών, ερείπια πύργων, μέρος του
υδραγωγείου ενώ σε άριστη κατάσταση σώζεται και ο ναός. Εντυπωσιάζουν οι
διασωζόμενες στο εσωτερικό του ναού τοιχογραφίες με παραστάσεις αγίων, ιεραρχών
κ.α.
Σπήλαιο Αγίων Θεοδώρων,
Αλεξανδρούπολη: Μερικά χιλιόμετρα Β.Δ. του Άβαντα, σχεδόν δίπλα στη
σιδηροδρομική γραμμή Αλεξανδρου-πόλεως – Κομοτηνής υπάρχει ένα σπήλαιο μέσα στο
οποίο διαμορφώνεται ένα παλαιό ασκητήριο με τοιχογραφίες, η μικρή εκκλησία των
Αγίων Θεοδώρων. Η σωζόμενη τοιχογράφηση χρονικά φαίνεται να καλύπτει διάφορες
περιόδους, κυρίως όμως διακρίνονται δυο φάσεις που ανήκουν στον 11ο και 13ο
αιώνα. Στα τοιχώματα του σπηλαίου, παρά τους βανδαλισμούς, μπορεί ακόμη ο
επισκέπτης να διακρίνει της εξαιρετικής τέχνης τοιχογραφίες. Η πρόσβαση γίνεται
διασχίζοντας αγροτικό δρόμο μέσα από μία καταπληκτική διαδρομή με πολλά ρέματα
και φυσική ομορφιά.
Μοναστήρια, ναοί και θρησκευτικά
μνημεία μαρτυρούν την επιμονή στη πίστη και την παράδοση. Η Ανατολική Μακεδονία
και Θράκη αποτελεί μία από τις σημαντικότερες κοιτίδες του Χριστιανισμού.
Εκκλησία Παναγίας Κρημνιώτισσας:
Στη νότια πλευρά της Σαμοθράκης βρίσκεται το μικρό εκκλησάκι της Παναγίας
Κρημνιώτισσας. Η παράδοση για την δημιουργία της εκκλησίας αναφέρει ότι την
περίοδο της εικονομαχίας (730 - 843 μ.Χ.) τα κύματα ξέβρασαν στην παραλία μία
εικόνα της Παναγίας. Οι κάτοικοι της περιοχής την τοποθέτησαν εκεί κοντά όμως
αυτή εξαφανίστηκε και βρέθηκε μετά από καιρό σε κάποιο ύψωμα λίγο πιο πάνω. Στο
σημείο που ξαναβρέθηκε η εικόνα χτίσθηκε το εκκλησάκι.
Στασίδι Αποστόλου Παύλου,
Σαμοθράκη: Η Σαμοθράκη ήταν το πρώτο ευρωπαϊκό έδαφος το οποίο επισκέφθηκε ο
Απόστολος Παύλος. Τα τέσσερα μεγάλα ψηφιδωτά αναπαριστάνουν το πέρασμα του
Αποστόλου των Εθνών Παύλου από το νησί το 49 μ.Χ.. Στο κέντρο υπάρχει
μεταφρασμένο σε πολλές γλώσσες το αποστολικό χωρίο από τις Πράξεις των
Αποστόλων το οποίο μαρτυρεί το γεγονός. Σύμφωνα με το κείμενο ο Απόστολος
Παύλος ευρισκόμενος στην Τρωάδα είδε ένα όραμα, στο οποίο ένας άνδρας Μακεδόνας
τον καλούσε να αφήσει την Ασία, να περάσει στην Ευρώπη και να κηρύξει το
Ευαγγέλιο στην Ελλάδα. Ο Παύλος τότε με ένα πλοιάριο πέρασε στην Σαμοθράκη
κοιμήθηκε εκεί για μία ημέρα και την επόμενη μετέβη στην Νεάπολη τη σημερινή
Καβάλα.
Όπως εύκολα γίνεται αντιληπτό από
τα παραπάνω, που αποτελούν συνοπτική μόνο αναφορά και όχι πλήρη, η Ανατολική
Μακεδονία και Θράκη αποτελεί μία από τις σημαντικότερες κοιτίδες του
Χριστιανισμού, με μνημεία, εκκλησίες και μοναστήρια από τα παλαιότερα στην
Ευρώπη, που δηλώνουν την υπερχιλιετή παράδοση και παρουσία της Ορθοδοξίας.
Είναι χρέος μας να το κάνουμε
ευρύτερα γνωστό και να τους αποδώσουμε την ιστορική, πνευματική και θρησκευτική
αξία που τους αναλογεί με την παγκόσμια
απήχηση που τους πρέπει. Το πρώτο βήμα είναι όλοι εμείς να το επικοινωνήσουμε
στο κοινωνικό μας περίγυρο, ας ξεκινήσουμε από αυτό.
Ξάνθη 14/12/2021
Μιχάλης Αμοιρίδης
Περιφερειακός Σύμβουλος Ξάνθης
